Wie denkt dat de computer alleen goed is voor het weergeven van piepjes en bliepjes heeft het mis. En wie van mening is dat geluidskaarten alleen interessant zijn voor fanatieke gamers, heeft ook maar deels gelijk. Zeker nu de pc een grote rol gaat spelen bij het kijken naar films of het streamen van muziek, wordt de geluidskaart steeds belangrijker!

Het is Creative Labs geweest die de Soundblaster-standaard heeft ontwikkeld. Echter, dat is al meer dan twintig jaar geleden. En destijds speelde de geluidskaart een heel andere rol. Deze moest de processor ontlasten bij spelletjes, omdat deze het anders veel te druk kreeg en de gamer met een schokkend beeld opgezadeld werd. Vandaag de dag is de processor ruim krachtig genoeg om van alles tegelijk te doen. Kortom: de geluidskaart heeft een andere rol toegedeeld gekregen. De rol van het fatsoenlijk omzetten van digitale data naar een analoog signaal, of het fatsoenlijk overdragen van het signaal naar een externe dac. En daarom zijn er nu ook andere spelers op de markt die een andere doelgroep gaat aanspreken met heel andersoortige producten!

Onboard
Elke moderne pc en laptop heeft een geluidschip aan boord. In veel gevallen van Realtek, maar er zijn ook diverse modellen van bijvoorbeeld Analog Devices en zelfs Creative. Dit zijn doorgaans complete systemen in één chip: d/a-conversie, controller chip, analoge en digitale uitgangen, hardware acceleratie: alles zit erin.
Het voordeel van deze chips is dat ze goedkoop zijn en inmiddels wel aardig klinken. Zeker voor wie geen al te hoge eisen stelt, is het goed genoeg. Voor wie wél graag van muziek wil genieten ? en daar gaan we vanuit bij Alpha Audio ? is zo?n onboard oplossing simpelweg niet goed genoeg. Voor die groep is er nu een aantal fabrikanten dat het heel anders aanpakt!

Steeds betere chips

In het begin van de jaren ?90 was de geluidskaart eigenlijk alleen interessant voor gamers. In eerste instantie, omdat er nog geen onboard oplossingen waren, dat was ook nog veel te duur, en ten tweede vanwege het feit dat er een chip nodig was die het geluid real time kon verwerken. Processoren waren toen simpelweg nog niet snel genoeg om twee kanalen met een samplingfrequentie van 16bit, 44 KHz te verwerken én de data van het spel te berekenen. Inmiddels draait een pc zijn hand er niet voor om om zeven audiokanalen te renderen met een samplingfrequentie van 24 bit 192 KHz, e-mail binnen te halen én de data van een spel te verwerken.
Vandaar dat anno 2010 de gamers niet echt meer een discrete geluidskaart nodig hebben: de onboard chips doen het goed genoeg en de processor kan ook prima realtime de data berekenen en doorsturen naar de onboard chip, al blijft een discrete kaart wel voordelen bieden bij high-end spellen.
Kortom: de geluidskaart krijgt een andere taak dan pak ?em beet vijf jaar geleden. Wie nu een discrete kaart koopt, wil een beter geluid dan de onboard chip kan bieden. En dat heeft als resultaat dat er een compleet andere doelgroep wordt aangesproken: de kritische gamer, maar vooral de muziekliefhebber. En dat zorgt er ook weer voor dat er compleet andere producten op de markt verschijnen. Producten die niet zozeer voor computerspellen geschikt zijn, maar vooral muzikaal beter presteren. Geluidskaarten met keurige Burr Brown d/a-converters (vaak de PCM1796) en mooie opamps. Geluidskaarten die op gebied van specificaties prima meekomen met een goede dac van bijvoorbeeld Musical Fidelity of Cambridge Audio.

Afscherming en voeding
Maar specificaties zeggen lang niet alles. Er zijn meer factoren die meespelen. Zo is interferentie één van de grootste problemen waar fabrikanten mee te kampen hebben in een pc. Om de termen even te noemen: emi (elektromagnetische interferentie) en rfi (radiofrequente interferentie). Dat komt natuurlijk doordat er talloze hoogfrequente componenten zijn die kunnen storen met het hifisignaal. Niet dat er enorm ruis door de luidsprekers klinkt, maar een matige geluidskaart klinkt wel ruw in het midden en hooggebied, dun in het laag en vooral onrustig.
Een relatief gemakkelijke oplossing van dit probleem is de kaart goed af te schermen met een metalen schildje. Dit houdt een groot deel van de storing buiten. Vandaar dat de meeste fabrikanten de duurdere modellen uitvoeren met een koperen of metalen schild.

Extra voeding

Echter, het schildje lost maar één probleem op: instraling op de componenten van de kaart. Er is nog een probleem dat door de fabrikanten getackled moet worden, willen ze een hoogwaardige weergave realiseren: stabiele, schone energie.
Zoals iedere hifiliefhebber weet, ligt aan de basis van een goede weergave een goede voeding. In geval van een pc, is dat de psu: power supply unit. Dit is altijd een schakelende voeding met een drietal voedingslijnen: 3,3 volt, 5 volt en 12 volt (we laten de -5 V standbylijn even buiten beschouwing). Nu haalt een geluidskaart doorgaans zijn energie uit het pci-, of pci-express slot, echter deze heeft enorm last van de troep die andere componenten, zoals de videokaart, chipset of bijvoorbeeld de lanpoort, teruggooien op de lijn. Kortom: er moet schoner gevoed worden wil de fabrikant een net resultaat behalen.
Nu is het prima mogelijk om de geluidskaart te voeden via een molex-plug (vierpolige plug voor bijvoorbeeld de harde schijf). Deze levert zowel 5 volt als 12 volt en heeft minder last van de troep die andere componenten teruggooien op de lijn. Bovendien zal een goede pc-voeding er voor zorgen dat de lijnen zo schoon en stabiel mogelijk blijven, zodat de pc zijn werk goed kan doen. Echter, een beetje vuil is onoverkomelijk. Bij een goede geluidskaart wordt de energie daarom altijd gefilterd voordat het naar de controllerchip en dac gaat. En dat gebeurt zowel bij de connectoren voor het pci-express slot als bij de molexaansluiting op de kaart.

Trendsetters
Eén van de trendsetters van geluidskaarten gericht op muzikale kwaliteit, is M-Audio. Ze hebben altijd kaarten in het gamma gehad die goed klinken. Ze waren er ook vrij vroeg bij met een kaart die 24bit 96 KHz samples kan verwerken (Audiophile 24/96, 2.0). Helaas is M-Audio niet heel actief meer bezig in de consumentenmarkt. De consumentenkaarten die ze nog in het gamma hebben, zijn al vrij oud. Wel maakt het bedrijf nog geluidskaarten voor de professionele markt. Deze kaarten zijn echter peperduur en werken vaak niet optimaal in een ?normale? pc vanwege drivers en hardwarematige incompatibiliteit.Een vergelijkbaar product komt bij Audiotrak vandaan. De Prodigy 7.1 is op zich geen heel spannende geluidskaart, maar er zijn speciale hifi-versies in omloop die wél interessant zijn. De Hifi-versie bijvoorbeeld is voorzien van een emi/rfi-schild en is extra gebufferd bij de pci-connectoren, zodat de componenten schonere energie krijgen.
Een tweede bedrijf dat positief opvalt, is Auzentech. Het bedrijf gebruikt geluidskaarten van Creative Labs als basis. Dat wil zeggen dat ze altijd de X-Fi chipset (eXtreme Fidelity) van Creative als basis hebben en de rest van de pcb modificeren, zodat de geluidskaart muzikaal gezien beter presteert.
Het voordeel van deze aanpak is dat gamers deze kaart ook perfect kunnen gebruiken: geluidskaarten van Creative bieden namelijk hardware acceleratie in spellen. Een beroemde en populaire kaart van Auzentech is de Prelude. Dit is een 7.1 geluidskaart met een zeer nette geluidskwaliteit. Recentelijk heeft Auzentech de Bravura geïntroduceerd: een kaart met een aparte

hoofdtelefoonaansluiting en -versterker. Wij zijn behoorlijk onder de indruk van de neutraliteit en levendigheid van dit model.
Een andere, grote partij is Asus. Dit bedrijf richt zich met de Xonar-serie puur op muzikaliteit De eerste kaart was niet heel populair onder pc-gebruikers, vanwege het complete gemis van hardware acceleratie; een statement van Asus, maar wel een verkeerde gok. De opvolger van de Xonar, de D2X, heeft dat tij gekeerd. Deze kaart paste wat truukjes toe om ook de gamende hifiliefhebbers tegemoet te komen.
De D2X heeft een eigen chipset én maakt gebruik van zeer nette d/a-converters en opamps. En dat resulteert in een uiterst soepele, schone weergave. Inmiddels heeft Asus zijn serie aardig uitgebreid met onder meer een stereo(!) geluidskaart die tevens beschikt over een aparte hoofdtelefoonuitgang: de Essence STX. Deze geluidskaart beschikt tevens over verwisselbare opamps, zodat de gebruiker het karakter van de kaart nog naar zijn smaak kan bijstellen.
Uiteraard zijn de geluidskaarten van M-Audio, Auzentech en Asus niet heel goedkoop in vergelijking met een ?normale? kaart. Verwacht een prijskaartje van ongeveer 150 tot 250 euro voor een goed model.

Externe geluidskaarten
Niet iedereen heeft zin om zijn of haar pc open te schroeven om vervolgens een uitbreidingskaart te installeren. Dat hebben veel fabrikanten ook ingezien. Vandaar dat er ook veel externe geluidskaarten op de markt zijn. De gebruiker sluit deze aan via usb. De pc stuurt de data naar de geluidskaart via de seriële usb-verbinding. Het is in sommige gevallen zelfs mogelijk het component compleet te voeden via usb, aangezien de usb-poort vijf volt en 0,5 ampère kan leveren.
Nu zult u denken: dat is mooi, want buiten de behuizing heeft de kaart geen last meer van interferentie van andere pc-componenten! Dat klopt, maar er is een keerzijde: jitter. Het is namelijk zo dat de geluidskaart in veel gevallen niet het enige component is dat op de usb-hub is aangesloten. Hoewel een moderne pc vaak 8 of meer usb-poorten heeft, zijn er in veel gevallen maar twee of drie usb-hubs in de chipset verwerkt (dit is afhankelijk van het moederbord en de chipset). Per hub zijn dan bijvoorbeeld vier usb-poorten aangesloten. Kortom: het is goed mogelijk dat de geluidskaart een usb hub met bijvoorbeeld de printer, muis, toetsenbord of externe harde schijf. En dat introduceert helaas maar waar jitter.

Toch interessant

Gelukkig zijn er wel heel interessante externe geluidskaarten. Eén die we graag noemen komt van HRT: High Resolution Technologies. Zij hebben een hele lijn onder de naam ?Streamer?. Deze externe geluidskaarten zijn stuk voor stuk opgebouwd met kwaliteitsonderdelen en zijn naar ons idee behoorlijk jitter-proof. Ze klinken rustig, gecontroleerd, vol en detailrijk.
Behalve de ?simpele? externe geluidskaarten, zoals de HRT , of bijvoorbeeld modellen van Creative Labs of Terratec, zien we steeds vaker ?echte? d/a-converters met een usb-uitgang. Bijvoorbeeld de Cambridge Audio DacMagic en Musical Fidelity V-Dac. Echte hifi-merken die de verbinding leggen naar de pc-wereld. En er volgen er natuurlijk meer! Van Medevoort biedt het al aan bij zijn nieuwe dacs en Linn, Wadia en Naim mogen we ook zeker niet vergeten!

Afsluitend
De geluidskaart is begonnen als ?hulpje? van de gamer. Vandaag de dag is het meer de vriend van de muziekliefhebber. Het gros van de fabrikanten ziet in dat de gamer niet meer de doelgroep is, tenzij ze heel veeleisend zijn. De nieuwe doelgroep is de muziek- en filmliefhebber die graag het gemak van de pc combineert met échte hifikwaliteit. En daarvoor hebben de r&d-afdelingen zich moeten verdiepen in hifi. Het resultaat is een serie interessante, degelijke interne en externe geluidskaarten die zich prima thuis voelen in een hoogwaardig hifi-systeem.