Luisteren...
Inhoud
We hebben ruim twee maanden met de subwoofer gespeeld. En eerlijk is eerlijk: het is heel wat getweak om het goed te krijgen. Echter: de PBK-kit scheelt heel veel geschuif en geklooi. Toch moet de plek in eerste instantie wel gunstig zijn. Dat is echter bij alle ‘correctie’-software zo. Het is niet zo dat je door gebruik van actieve room correctie speakers ‘at random’ kan neergooien. Echter krijgen we nu de curve wél recht. En nu kunnen we de aansluting op onze eigen monitors optimaliseren. En dat maakt het integreren van een subwoofer gewoon een stuk gemakkelijker. En de weergave een stuk eerlijker en neutraler!
Onhoorbaar… totdat
Na een weekje te tweaken met het volume hebben we het punt bereikt dat de subwoofer vrijwel onhoorbaar meespeelt. En eerlijk is eerlijk: het speelt lekkerder. Vooral als de set nog koud is, hebben we toch die vloei en warmte. En als alles warm is, is ook het mid / hoog soft en prettig. Het is echter vooral de definitie en energie in de laagregionen die we wél meepikken. Pak een cd van Massive Attack en dan weet u wat we bedoelen. Daar zit gigantisch veel definitie in het laag. Als u het nooit hebt gehoord, mist u het niet. Hebt u een nummer op een snel, transparant Full Range-systeem gehoord: poe… dan is de stap terug lastig.
En ja: de 1000SW is snel, detailrijk en krachtig. Samen met de DALI Epicon 2 is het een heerlijk duo. Groot, open, snel en nu ook in het laag helemaal compleet. Het is nu ook weer niet dat de DALI het niet laat horen. Het gaat diep genoeg. Maar de échte klappen in het laag… nee: dat lukt niet. Daarvoor is toch bijvoorbeeld 1000 watt en een 12-inch woofer nodig. Zoals bij de Paradigm Prestige 1000SW.
Die pakt moeiteloos de diepe lijnen bij Angel en bijvoorbeeld Paradise Circus op. Zetten we het wat harder, dan gaat het geheel ook moeiteloos en in balans mee. geen gebonk, geen gedreun… eerlijk en muzikaal. Heerlijk om een keer in alle rust te kunnen horen!
Ik moet mijzelf herhalen. Zoals bij de vorige review van de Elac sub, schreef ik al:
“En dan is er een héél belangrijk aspect: timing. Een subwoofer bijplaatsen zonder timingcorrectie van de overige luidsprekers (vertraging) maakt dat de sub ALTIJD te laat is. Hij kan dus niet goed klinken in een set. Je kunt proberen de vertraging van de sub te compenseren door hem dichter bij de luisterplaats te zetten, maar die ruimte heb je niet altijd.
De vertraging van de sub komt door de eigen signaalverwerking en dsp voor de eigen correcties. Dat kan zomaar 3-6 msec bedragen. Zonder een processor die de sub correct kan integreren in je systeem, is het in ieder geval voor muziek niet een fraaie oplossing om de weergave van de lage frequenties te verbeteren c.q. uit te breiden.
Jaap heeft zijn best gedaan om de sub in te passen, maar door de ingebakken onjuistheden is het en kan het nooit lukken.”
Een goed geïntegreerde sub is onhoorbaar, zoals het hoort. En dan is het een mooie aanvulling op de hoofdluidsprekers.
Maar zonder aanvullende processor gaat het niet lukken.
Ron
Klopt!
Ron, Jaap, klopt maar……….
Er zijn een paar manieren om het faseverschil op te lossen of in ieder geval te minimaliseren:
1. Zet de sub dichterbij je luisterplaats dan je mains. Zelfs naast je kan. Het laag is minder (niet niet) richtingsgevoelig.
2. Ik gebruik een 5 kanaals Linn met de mogelijkheid tijdvertraging aan de verschillende luidsprekers te geven. Gebruik deze molgelijkheid als die er is. 5 kanaals verterkers hebben deze vaak (in mSec of in meters).
3. Laat de sub zo min mogelijk toevoegen, dus sub zo laat mogelijk inzetten. Bij gebruik van je subwoofer uitgang van meeste versterkers wordt de xo 80Hz bij sommige zelfs 200Hz. Dus op andere manier aansluiten (met een attenuator of de preamp out). Wees niet bang voor een gat tussen mains en sub).
4. Een goede sub heeft een variabele fase instelling (een goede sub 270°). Hiermee kan je de sub een volledige fase achter de mains laten lopen. De fasen overlappen elkaar dan nagenoeg.
5. Zet hem niet te hard. Hij moet bijna onhoorbaar zijn. Ga niet voor het wow effect maar voor de subtiele toevoeging van informatie.
Ondanks de fase problemen is mijn (het is persoonlijk) ervaring dat een subwoofer een mooie toevoeging kan geven. Natuurlijk bij films (dan juist meer boom en volume) maar ook bij muziek.
Mogelijk helpt mijn ervaring wat maar ik verneem graag van anderen.
Gr. Paul
Klopt wat je hier zegt. Maar je zegt zelf al: gebruik een pre-amp met de mogelijkheid vertraging in te stellen. Daar zit de crux. Lang niet alle pre-amps hebben dat. De M12 heeft wel wat mogelijkheden. En dat in combinatie met de Paradigm EQ maakt het dat het een stuk beter werkt. Dan is een sub wél een toevoeging / verrijking.
Fasevertraging instelling op versterker zorgt dat sub precies gelijk in fase gaat lopen. Een traploos verstelbarefase instelling op een sub zorgt dat de sub precies één fase achter loopt. In de praktijk is het hoorbaar het zelfde.
Verschil zit hem ook in klank van de sub. Luister eens naar een sub met lichte membranen zoals een Ken Kriesel. Bouw je zelf een sub kies drivers met een lage Rms (mechanische weerstand) dit geeft veel meer detail.
Gr. Paul
Jaap, audiofiel hoor zo’n aparte zekering/aardlekkast in de woonkamer.
Mijn ervaring met subwoofers voor wat het waard is:
Een subwoofer geeft zeker bij compacte speakers die tot 40-50Hz gaan een mooie aanvulling in het laag. Er is verrasend veel informatie in het sublaag. Goed afgesteld wil je niet meer terug, en goed afstellen is nou net het probleem.
Ik heb de beste ervaring met afstellen van subs door niet je main luidsprekers in het laag af te snijden. Versterkers waarbij dit af te stellen is zoals de NAD m12 dit op ‘volledig’ laten staan en dus ook niet op 40Hz. De xo van de sub snij ik snel af meestal op 40Hz (lager is vaak niet mogelijk). Je kan dan een dip krijgen in frequentiebereik tussen de sub de mainspeakers. Mijn persoonlijke ervaring is dat dit juist allerlei fase problemen en hoorbare overgangen voorkomt. De sub hoger door laten lopen 80-200Hz geeft minder strak en gedefinieerd laag.
Zonder een RTA-meting is het voor mij nagenoeg niet mogelijk een sub goed af te stellen. Gecalibreerde meetmicrofoons zijn tegenwoordig al te koop voor minder dan €30,-. Eigenlijk moet een goede hifi zaak deze afstel/meetservice kunnen leveren. Met een programma zoals het gratis roomeqwizzard is het visueel te maken. Je hoort dat er iets nog niet goed is en je ziet wat er aan de hand is. Anders draai je maar aan wat knoppen.
Het valt me tegen dat op een sub van paar duizend euro het inmeten niet optimaal geschiedt. Bovendien vind ik dat ding enorm groot.
Piek van 50Hz is voor een basreflex compacte luidspreker niet uitzonderlijk, zie 3e grafiek van de Dali Epicon2.
http://www.i-fidelity.net/en/test-reports/high-end/dali-epicon-2/lb-report-dali-epicon-2-by-olaf-sturm.html
Gr. Paul
Niet helemaal eens met Ferdy. Ik heb een redelijke subwoofer, maar die komt alleen in werking als er op TV of via DVD een film wordt gedraaid. Zoals hier ook al aangegeven wordt, krijg je maar zeldzaam het geheel in ‘evenwicht’. Daarbij speelt uiteraard ook een belangrijke rol hoe je ‘hoofd’ luidsprekers weergeven. Mijn indruk hierbij is dat, hoe beter je luidsprekers zijn, hoe moeilijker een sub inpasbaar wordt.
Dag Ed ook Jaap is van mening dat een sub erbij veel problemen geeft. Ik heb geluk. Mijn ESL 57 klinken perfect met de KRK 12s. De sub is instelbaar (XLR) via RCA vanaf 80 Hertz dit houdt in dat (logisch) deze pas gaat werken, ben geen betweter of muggenzifter. De meeste muziek vooral de muziek van nu worden de lagere frequenties bijna nooit gebruikt. Als je het notenschrift bekijkt dan valt het op dat bijna alle noten vallen binnen de 5 lijntjes van de vioolsleutel. En de bassleutel blijven de noten ook binnen die 5 lijntjes. Maar als de grote trom wordt aangeslagen dan weet je niet wat er gebeurt, dit effect is enorm. Nee ik hoor liever een viool, concertvleugel, sax etc. Maar ik stond versteld van wat ik allemaal gemist hebt. Als je sub niet kon zien dan weet je niet waar deze staat (bij mij onder de linker ESL) alles klopt perfect, er is geen tijdsverschil of overheersing van de bas. Heb deze wel moeten (-3dB) aanpassen.
Ik heb zelf de combinatie Sopra1, B&W DB1 en Lyngdorf 2200.
Ik gebruik zelf de Bruel&Kjaer 2218(uit 1975!!!) decibelmeter als meetinstrument. Lyngdorf beschikt over 2 subwooferuitgangen met hoog- en laag doorlaat filter met keuze voor Linkwitz Riley(2e, 4e,8e orde) en Butterworth(1e,2e,of 4e orde) en een delay optie om het verschil in afstand tussen hoofdluidsprekers en sub te compenseren.
Mvrgr. Jan
Mooie combi!
Een sub komt er nooit in. De epicons daarentegen…
Dit heeft niets te maken met smaak. Als je eenmaal een subwoofer hebt staan gaat hij nooit meer weg. Die ik heb KRK 12s mag ik niet vergelijken maar je hebt geen idee wat dit betekent als je een film aan het kijken bent. Of naar een symfonie orkest en niet te vergeten kerkorgel luistert. Probeer maar je bent verkocht. Of je moet Grimm een andere absurd goeie box hebben.
De Paradigm klinkt zeker wel lekker met de Epicons hoor! :-). Maar zonder sub gaat het ook prima…