Inleiding
Inhoud
Vinyl is al een paar jaar hot en dat zal nog wel even zo blijven. Maar als u dacht er met een mooie draaitafel te zijn, dan moet u beslist even doorlezen. Welkom in de wereld van de phono voorversterkers. We testen het referentiemodel van het Zweedse Primare, de R35.
Toen de CD-speler in de jaren 80 werd geïntroduceerd, had elke versterker wel een of meer ingangen voor een platenspeler. Naarmate de CD meer terrein won, verdwenen platenspelers uit het zicht en daarmee ook de ‘phono’-ingang op versterkers. Met de introductie van digitale audio van streamers of de computer zien we digitale ingangen verschijnen op (voor)versterkers. Geen phono, hoewel we bij geïntegreerde versterkers in de prijsklasse tot pakweg € 1.000 euro deze optie steeds meer zien terugkomen. We krijgen nogal eens de vraag waarin een phono-ingang nu precies verschilt van een lijn-audio ingang.
Mega-versterking op microniveau
Op een RCA, single ended of ongebalanceerde lijningang komt een ingangsspanning binnen van 0,316 tot 2 Volt. Dit is een gestandaardiseerde signaalniveau. De uitgangsspanning van een phono-cartridge is vele malen lager; een moving magnet-element (MM) is meestal rond de 0,005 Volt; een moving coil (MC) element geeft een nog zwakker signaal af: gemiddeld 0,0005 Volt, soms tot wel 0,0002 Volt. Om een signaal dat van een phono-element komt te versterken tot lijn-niveau, is een versterkingsfactor van 50 tot 1500 nodig! In dB is de versterkingsfactor nog indrukwekkender: 30-40 dB voor een MM-element en 60 dB voor MC. Phono preamps zijn dus krachtpatsers op micro-niveau. Om deze reden is het van groot belang dat de voeding schoon is, geen ruis op de lijn brengt. Alle micro-verstoringen worden macro doorgegeven bij een phono voortrap.
C-waarde
Doordat de uitgangsspanning bij phono-elementen niet is gestandaardiseerd, is de afstemming van het element op de phono-voorversterker cruciaal. Daarvoor zijn twee instellingen van belang: de weerstand van het element en de capacitieve waarde. Een gewaardeerde lezer van Alpha-Audio schreef daar in een bijdrage aan een eerdere review het volgende over.
De capacitieve waarde (…) is de totale waarde, dus niet alleen de waarde van de phono-cartridge. Normale coax kabels hebben een capacitieve waarde van 80-120 pF (picofarad) met meter. Dan is die van de bedrading in de speler/arm nog niet meegenomen) dat zal maar weinig zijn (10 pF)
Waar je ook rekening moet houden is de waarde van weerstand en inductie van de gebruikte spoelen van het element. Combinatie van al die waarden heeft uiteindelijk invloed op het gehele geluid. Je verwijst naar een artikel (met dank). Ikzelf had die van Hagerman Technology, zie http://www.hagtech.com/loading.html
Als voorbeeld de specificaties van de Ortofon 2M Red:
Internal impedance, DC resistance – 1,3 kOhm
Internal inductance – 700 mH
Recommended load resistance – 47 kOhm
Recommended load capacitance – 150-300 pFDat is ook de reden dat ik het verleden mijn Shure M75E, M95E, Goldring G820 met Van den Hul naald in de Thorens TD165 aanpaste. Ik gebruikte ook een andere coax-kabel (80pF per meter) Een en ander resulteerde in een rustiger totaal geluidsbeeld ( S-klanken zangeressen en bekkens van het drumstel waren minder geprononceerd). Ik berekende de C-waarde, soldeerde de kleine caps toe onder de arm en met luistersessies paste ik het tenslotte aan.
Beste Yung,
Ik bezit momenteel een Technics SL1500C platenspeler en die speelt zà à lig op mijn Wharfedale Lintons, dat is nu echt een match made in heaven. Omdat ik toch altijd een beetje nieuwsgierig ben naar verbetering : de ingebouwde preamp van de Technics is goed, zonder meer. Heb ik dan een externe preamp zoals deze Primare nodig om een hoorbaar verschil waar te nemen ? En is het dan geen overkill om een preamp van 1500 EUR te matchen met een platenspeler van 1000 EUR ?
Mooie luistertest trouwens van de versterkers tot 2500 EUR !
Mvg
Pieter
Beste Pieter,
Dank voor het compliment. Het was erg leuk om de test te doen en ook uitdagend, Jaap en ik allebei in een andere studio.
Over de phono preamp. Ik zou adviseren om het te proberen. Een testmethode die we zelf toepassen is om een tijdje met het nieuwe apparaat muziek te spelen. Na een paar dagen, als je aan het geluid bent gewend, schakel je weer terug naar de oorspronkelijke set (dus zonder phono preamp). Is er verschil? Mis je iets dat je met het geteste apparaat wel hoorde?
In jouw geval zou ik eerst de Primare R15 proberen. Die is wat prijsvriendelijker. Ik denk dat je het verschil zult horen, maar oordeel vooral zelf. Veel plezier.
Dankjewel voor je tips ! Ik ga dit ter plaatse bijeen dealer moeten beluisteren , try before you buy.
Ik speel al een poos met een eenvoudig phono trapje.
Af en toe zet ik een LP op, en dan let ik niet eens op geluidskwaliteit.
Dit komt omdat ik vroeger slecht geluid hoorde bij het draaien van LP’s, dus ook slecht geluid is voor mij nostalgie, al is het met mijn phono trapje wel stukken beter dan de plastiek Aristona platenspeler. Ook dat mijn platenspeler een Ortofon mm element bezit speelt mee.
Het viel mij op dat een reactie in een test met blauw word geschreven.
Deze handige nieuwe vinding, of geleend van een ander vind ik een uitkomst.
Mooie review! Wat misschien een idee is om een Live Multitest phono pre-amps te doen. Met bijvoorbeeld. Primare R35, Rega Aria, IFi iPhone3 Black Label, Clearaudio Basic V2 of de Gold Note PH-10. Of een tube phono pre-amp.
Wat betreft 20 minuten standby : bijna alle Primares hebben iets dergelijks. Schijnt ook Europese wetgeving te zijn. In de betreffende manual staat hoe je dat kunt veranderen. Mijn I35 en I32 hebben dit ook.
Er is een hele leuke Primare facebook groep:Een lid heeft zijn Rega Aria phonostage, (mij wel bekend, speelt hier met de RP8) ingeruild voor deze Primare R35
De duurdere Primares hebben een xlr ingang net als deze R35.
Het is dat ik het laatste jaar minder lps draai, anders had ik graag een vergelijk willen maken met de Rega Aria. Toch weer terug naar de cd.